Αγαπητοί φίλοι καλησπέρα, με αφορμή τα μαθήματα Start-Up επιχειρηματικότητας στο Aalto University στο Ελσίνκι σήμερα θα σας συζητήσω ένα δύσκολο, λεπτό αλλά και πανταχού παρόν ζήτημα, σε μέλλον και παρελθόν που ονομάζεται Creative Destruction, δηλαδή δημιουργική καταστροφή. Τα παραδείγματα ανθρώπων που αυτό επηρεάζει ποικίλουν ανάμεσα στους πραγματικά πρωτοπόρους, τους κάπως πιο συντηρητικούς αλλά και σε όσους μόνοι τους βάζουν τα χέρια τους και βγάζουν τα μάτια τους…
 
Όταν μία επιχειρηματική ιδέα πρωτοδημιουργείται, ρόλο δεν παίζει μόνο η κοσμοθεωρία σου, η ιδέα σου ή τα αγνά σου μάτια αλλά ο ανταγωνισμός και η επικράτηση σε αυτόν και μάλιστα σε ετεροκαθοριζόμενο περιβάλλον... Μερικά παραδείγματα.
 
Η έντυπη ενημέρωση και οι εκδόσεις καταστρέφονται συστηματικά (και μέχρι τελικής πτώσεως για μένα) από την άνοδο του ίντερνετ, πλέον οδηγούνται σε άδοξα μονοπάτια. Επαγγέλματα εξαφανίστηκαν εξαιτίας της φυσικής εξέλιξης, όπως για παράδειγμα τα μπακάλικα με την ίδρυση των σούπερ-μάρκετ, ο τσαγκάρης από τις βιομηχανίες παπουτσιών. Η μουσική βιομηχανία χτυπιέται ανελέητα σε Ελλάδα και εξωτερικό εδώ και χρόνια από τις ψηφιακές εξελίξεις. Οι δίσκοι βινυλίου από τα CDs, τα CD player από τα iPod, το τρέχον παρόν τους και τα συμβόλαια από το digital streaming, όπως παράλληλα και το γεγονός πως η ψηφιακή κάμερα διέλυσε στην κυριολεξία τον γίγαντα που κάποτε άκουγε στο όνομα Kodak… Παλιά, είχα προλάβει στο πανεπιστήμιο τις σομόν χρηματιστηριακές εφημερίδες, πλέον όμως υπάρχει το ίντερνετ, το Bloomberg, το Harvard Business Review. 
 
Μία προσωπική μου πρόβλεψη αφορά πχ και τα ρολογάδικα. Είσαι στο καφέ, πατάς ένα κουμπί στο κινητό το οποίο πλέον έχουμε συνέχεια μαζί μας και βλέπεις την ώρα, τι το θες το ρολόι; Το ίντερνετ έχει εκμηδενίσει τις αποστάσεις ακόμα και συγκρίνοντας τους ανθρώπους διακρατικά και πλέον είναι συχνό φαινόμενο, όχι όμως πάντα απόλυτο πως το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Με τι budget και know-how το μαγαζάκι της γειτονιάς, ο τοπικός καταστηματάρχης, ο προγραμματιστής σε σχέση με τη Silicon Valley θα επικρατήσουν του ανταγωνισμού, αν τους κάτσουν ανισότητες; 
 
Η απάντηση και η μελέτη στα προηγούμενα στηρίζεται στο μοντέλο των 5 δυνάμεων του Porter. Στο κέντρο υπάρχει η τοποθέτηση και η αντιπαλότητα του ανταγωνισμού και γύρω γύρω οι εξής 4 δυνάμεις: απειλές από νεοεισερχόμενους, απειλές από υποκατάστατα, διαπραγματευτική δύναμη αγοραστών, διαπραγματευτική δύναμη προμηθευτών. Τον Porter δεν τον ενδιαφέρει απλώς το αγνό της ηλικίας σου αλλά να μην σηκωθούν ποτέ τα ζαρζαβατικά να βαράνε το μανάβη… Και σε αυτό το πλαίσιο, η έκταση του ανταγωνισμού μπορεί ενίοτε να γίνει βρώμικη, «πατάω επί πτωμάτων» δεν σημαίνει μόνο «σκοτώνω» αλλά και η πιθανότητα να μην «σηκώσεις ποτέ κεφάλι», κάτι που είναι θέμα διαχείρισης και όχι μόνο νόμων… Τα υποκατάστατα και οι νεοεισερχόμενοι είναι συχνά πιο παραπλανητικά απ’ όσο φαίνεται με μία πρώτη ματιά.
 
Αν δεν σπάσεις αβγά ομελέτα δεν φτιάχνεις και η αλήθεια δεν πρέπει απλώς να συμβαδίσει με τη διπλωματία αλλά και με το δίκαιο ακόμα και αν υπάρχουν παράπλευρες απώλειες, με οποιοδήποτε κόστος με άλλα λόγια… Σε ένα τέτοιο περιβάλλον ετερογενών δυνάμεων, τα παραδείγματα καταστρεπτικότητας και αναδιάρθρωσης του χώρου είναι πολλά περισσότερα, η μηχανή αντικαθιστά τον άνθρωπο, η ανθρώπινη επαφή χάνεται, η εποχή μας δεν είναι φιλική προς τον άνθρωπο και τα συναισθήματά του, οι εταιρείες ψυχολογούν τα κοινωνικά δίκτυα, πολλά πράγματα περνάνε μέσα από έναν υπολογιστή και πλέον παντού, πατάς ένα κουμπί και βγαίνει η χοντρή…! Σε όλα αυτά υπάρχουν οι επιτήδειοι και οι θρασύδειλοι που δεν τα αποδίδουν σε νόμους του μάρκετινγκ και της εξέλιξης, αλλά στην υποκειμενικότητα των τεσσάρων που ακούν στα ονόματα Google, Apple, Facebook, Amazon. Στην πραγματικότητα οι 4 δεν περιμένουν εσάς και εμένα να τους … «ισοφαρίσουμε» με κουραφέξαλα για κοινωνική επαφή γιατί αυτοί τον κόσμο που ήθελαν τον απέκτησαν και με το παραπάνω. Σε ένα κόσμο που υπάρχει ο ετεροπροσδιορισμός, σημασία έχει τι κάνουμε εμείς και όχι τι κάνουν οι άλλοι… 
 
Ψηφιακή διακυβέρνηση και μηχανογράφηση, ebanking, φυσικοί χώροι που εξαφανίζονται λόγω καλύτερου ψηφιακού κόστους, μέχρι και ο έρωτας περνάει από τα κοινωνικά δίκτυα και τις ιστοσελίδες γνωριμιών. Διάβαζα σε ένα βιβλίο πως αυτό το τελευταίο είναι μάλλον πλεονέκτημα μιας και συνηθίσαμε να διαλέγουμε ανθρώπους, εραστές, φίλους, με μοναδικό κριτήριο την εξωτερική εμφάνιση και το να περνάμε καλά και όχι το πως σκεφτόμαστε, πως λειτουργούμε υπό πίεση, πως λειτουργούμε στα όρια και μέχρι που μπορεί να πάει το μυαλό μας. Τηλεπαρουσιαστές και τηλεπαρουσιάστριες χάνουν την επαφή τους με την πραγματικότητα και την κοινωνία σε ένα κόσμο όπου τα τελευταία 13 χρόνια τα … πάντα, ή σχεδόν τα πάντα, αποδίδονται στην οικονομική κρίση, την πανδημία και τον πόλεμο, οδηγούμενοι σε θεϊκές διαστάσεις φαινομένων και στα άκρα. Τόσο μαλάκας στο μυαλό πρέπει να είσαι… Όσο καταστρέφεται η παιδεία και αναδεικνύονται σταρλετάκια, είμαστε άξιοι της τύχης μας… Αλλαζόνες καριερίστες που νομίζουν πως είναι αυτοί και κανένας άλλος, συχνά τυφλωμένοι από τη δημοσιότητα.
 
Πλέον ο άνθρωπος, ευτυχώς ή δυστυχώς (ευτυχώς ως προς την προστασία των ιδεών μας, δυστυχώς ως προς την εξέλιξη) είναι παράγωγο των επιλογών του. Μιλάμε ως αποτέλεσμα των πολιτικών μας πεποιθήσεων, των αντιλήψεών μας, της παιδείας μας, του βιογραφικού μας, του σώματος αλλά και του πνεύματός μας και των κοινωνικών μας επιρροών. Δεν υπάρχει λέω Α, αλλά λέω Α σε σχέση με το Β, υπάρχει δηλαδή «επεξεργαστής», μία σύγκριση σε όλα. Δεν είμαστε οι μοναδικοί οικογενειάρχες, επαγγελματίες, καλλιτέχνες, επιστήμονες, δημιουργοί, ακαδημαϊκοί πολίτες… Η πολιτική στο ίντερνετ από την άλλη πλευρά δίνει και παίρνει. Βαμμένοι αριστεροί βγαλμένοι από τη σπηλιά του Νταβέλη, προσπαθούν να ενδυθούν ολίγο σοσιαλισμό και κοινωνικό προφίλ μιας και ντρέπονται για την κατάστασή τους. Μία κατάσταση στην οποία οι πάντες νομίζουν ότι μπορούν να πιάνουν στο στόμα τους τα πάντα…
 
Και σε αυτό το πλαίσιο του ουδείς αναντικατάστατος, οφείλουμε να μείνουμε πιστοί στις ισορροπίες αλλά και στρεβλώσεις της απαρχής της πορείας μας, ισορροπίες για δύναμη, στρεβλώσεις για μαθήματα και εμπειρίες. Η δεκαετία των 20s πρώτα απ’ όλα. 25χρονα και 28χρονα κάνουν τους ειδικούς σε όλες τις δουλειές, στο πως διοικείται μια εταιρεία και στο πως βγαίνουν χρήματα. Πολλοί στο πανεπιστήμιο ξέρετε, είχαμε ένα ψώνιο με τα «χρηματοοικονομικά»… Διφορούμενο αυτό. Παχύδερμα Golden Boys από την άλλη που νομίζουν ότι «εξαγοράζουν τα πάντα»… Φαινόμενα και νοοτροπίες που θεραπεύονται όμως μόνο μέσω της συνεχούς σφυρηλάτησης, να περάσει όμως μία δεκαετία και μίας πιο σωστής εκπαίδευσης να το πω απλά. Τα πάντα και οι πάντες όμως έχουν την τιμή τους και πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος πως στο παιχνίδι των ονείρων και της προσωπικής εκπλήρωσης, μπρος στην ιδέα ότι… «θα είσαι κάποιος», μπορεί να ξεπουλήσεις μία αξία, μία ιδέα ή ένα ιδανικό.
Στο βιβλίο «Ο δρόμος της επανάστασης» που έγινε ταινία με τους Ντι Κάπριο και Κέιτ Γουίνσλετ τίθεται το ερώτημα: μπορεί ο άνθρωπος να σπάσει τα δεσμά του χωρίς να γίνει ο ίδιος χίλια κομμάτια; Σε αυτή την πλοκή ο βασικός ήρωας, που αφορά το παρελθόν πολλών από εμάς, χάνει μεγάλο μέρος της ζωής του και σβήνει ως προς τις επάρσεις του και το μεγάλο του στόμα όταν χάνει από δίπλα του όχι την «κοπέλα» του, αλλά «αυτόν/ην» που τον συνοριζόταν, «έβρισκε και έκανε» με άλλα λόγια.
 
Είναι λογικό πως πολλοί από εμάς μπορεί να έχουμε ένα ψώνιο με τη δουλειά μας και τη δημιουργικότητα και αυτό δεν είναι αιτία κατηγοριών. Γίνεται όμως όταν χαλάει η μηχανή. Πρέπει λοιπόν επιτέλους να βάλουμε τα αστέρια στη θέση τους…